सातारा ट्रिप ९-१०-२४

वाघनखं, चित्रं आणि ‘लक्ष्मी’
-------------------------------

गेल्या बुधवारी मी आणि माझा आतेभाऊ साईनाथ साताऱ्याला गेलो होतो. तिथल्या छत्रपती शिवाजी महाराज वस्तुसंग्रहालयात ठेवलेली वाघनखं बघणं हा एक उद्देश होताच; शिवाय याच संग्रहालयात रवी परांजपे यांच्या चित्रांचे प्रदर्शन भरले आहे, ही बातमी समजल्यावर तर आम्ही तिकडं जायचंच, असं ठरवून टाकलं. साईनाथ चित्रकार आहे. त्यामुळे त्याला हे प्रदर्शन पाहण्याची विशेष उत्सुकता होती. याशिवाय मेटगुताड येथील ‘व्हिंटेज व्हील्स’ हे दुचाकींचं प्रदर्शन मी गेल्या मे महिन्यात महाबळेश्वर ट्रिपमध्ये बघितलं होतं, तेही त्याला बघायचं होतं. मग मागच्या बुधवारी आम्ही सकाळी नऊ वाजता त्याच्या ‘नेक्सॉन’मधून साताऱ्याला निघालो. वाई फाट्याला ‘अभिरुची’त ब्रेकफास्ट करून आम्ही साडेअकरा वाजता संग्रहालयात पोचलो.
हे संग्रहालय बसस्टँडच्या बाजूलाच आहे. आम्ही बायपासपासून लोणंद-सातारा रस्त्याने सातारा शहरात शिरल्यामुळं वस्तुसंग्रहालयाच्या बाजूच्या दाराने आत शिरलो. एखाद्या किल्ल्यासारखं दिसणारं हे संग्रहालय जुलैत (बहुतेक नूतनीकरण होऊन) सुरू झालेलं दिसतंय. वाघनखं आली तेव्हाच हे संग्रहालयही नव्यानं सुरू झालं. दहा रुपये प्रतिव्यक्ती तिकीट आहे. चपला बाहेर काढाव्या लागतात. आत मोबाइल किंवा कुठलीही फोटोग्राफी केलेली चालत नाही. सुरुवातीला डाव्या हाताला शिवकालीन शस्त्रांचे दालन आहे. तिथं साताऱ्याच्या ‘गादी’सह पेशवेकालीन मेणे आदी ठेवले आहेत. सर्व दालनं चांगली सजवली आहेत व तेथील प्रकाशयोजनाही आकर्षक आहे. शस्त्रांच्या दालनातच वाघनखं ठेवली आहेत. तिथं एक बंदूकधारी सुरक्षारक्षक तैनात आहे. वाघनखं काचेच्या पेटीत असून, विशिष्ट तापमानासाठी दोन्ही बाजूंनी कूलर किंवा वातानुकूलित यंत्रं सुरू ठेवली होती. वाघनखांची माहिती शेजारी लिहिली होती. लंडनच्या व्हिक्टोरिया अँड अल्बर्ट संग्रहालयातून ही वाघनखं तात्पुरती भारतात आणण्यात आली आहेत. ही वाघनखं छत्रपती शिवरायांनी अफजलखानाच्या वधाच्या वेळी वापरलेलीच आहेत किंवा कसे, याविषयी तेथेही नेमके असे काही लिहिलेले नाही. या विशिष्ट वाघनखांचा प्रकार कसा झाला, हे मात्र तिथं लिहिलं आहे. ग्रँड डफच्या नातवाकडून की पणतवाकडून व्हिक्टोरिया अँड अल्बर्ट संग्रहालयाला ही वाघनखं मिळाली. मुळात ग्रँड डफ साताऱ्याचा जिल्हाधिकारी की प्रांताधिकारी असताना त्याला राजघराण्याकडून ही वाघनखं मिळाली. अशी आणखीही वाघनखं तेव्हा राजघराण्याकडं होती. त्यामुळं नेमक्या कुठल्या वाघनखांनी महाराजांनी अफजलचा कोथळा काढला, हे संदिग्धच आहे. असो. मात्र ते सोन्यासारखं चमकणारं हत्यार बघता आलं हेही नसे थोडके. (गंमत म्हणजे मी गेल्या वर्षी व्हिक्टोरिया अँड अल्बर्ट संग्रहालयासमोर अर्धा तास आराम करत बसलो होतो. नॅचरल हिस्टरी म्युझियम आणि सायन्स म्युझियम बघून पायाचे तुकडे पडले होते. मला तेव्हा ही वाघनखं त्या समोरच्या संग्रहालयात आहेत, हे माहिती नव्हतं. नाही तर तिथंच जाऊन पाहिली असती.)
वाघनखांच्या जोडीला जुन्या काळातील बहुतेक सर्व शस्त्रं इथं आहेत. राघोबादादांची (अटकेपार गेलेली?) तलवारही इथं बघायला मिळते. शिवाय कट्यार, बिचवे, भाले, ढाली आदी विविध प्रकार व त्यांची व्यवस्थित माहिती इथं लिहिलेली आहे.

म्युझियमची एकच बाजू सुरू आहे. मध्ये मोकळी जागा आहे. वरून छत आहे. त्यामुळे एखाद्या सभागृृहासारखी ही जागा व व्यासपीठ कार्यक्रमांसाठी केली असणार. समोरच्या बाजूला चित्रांचं दालन व्हायचं आहे. त्याचं काम सुरू आहे. रवी परांजपेंची चित्रं तळमजल्यावर होती. आम्ही तिथं जाऊन ती पाहिली. परांजपे श्रेष्ठ कलाकार होते, याची
पदोपदी साक्ष देणारी ती पन्नासेक देखणी चित्रं आम्ही अगदी निवांत पाहिली. (हे चित्रप्रदर्शन २० ऑक्टोबरपर्यंत सुरू होतं.)
साधारण एक वाजता आम्ही तिथून बाहेर पडलो. ब्रेकफास्ट झाला असल्यानं आम्हाला अजून भूक नव्हती. मग आम्ही लगेच मेढा मार्गे महाबळेश्वरकडे निघालो. मी या रस्त्याने गेलो नव्हतो आधी कधी. अतिशय सुंदर रस्ता आहे. महत्त्वाचं म्हणजे रस्ता चांगला आहे. नव्याने तयार केलेला दिसला. त्यामुळं ड्रायव्हिंगचाही आनंद होता. डाव्या हाताला कण्हेर धरण ठेवून आम्ही पुढं निघालो. मेढा हे टुमदार गाव लागलं. हा सगळा जावली तालुक्याचा परिसर आजही घनदाट जंगलाचा आहे. सुदैवानं आकाश ढगाळ होतं आणि पाऊसही नव्हता. बुधवार असल्यानं पर्यटकांचीच काय, रस्त्यानं कुठल्याच वाहनांची गर्दी नव्हती. अशा वेळी आवडती गाणी लावून, (आपण ड्रायव्हिंग करत नसताना) पाय पसरून प्रवास करणं हे काय सुख असतं नाही!
सव्वादोन वाजता मेटगुताडला ‘व्हिंटेज व्हील्स’ला पोचलो. तिथंही कुणीही नव्हतं. मग निवांत सर्व दुचाक्यांचं प्रदर्शन पाहिलं. आमच्या घरी असलेल्या ‘लक्ष्मी’ या गाडीचं मॉडेल तिथं होतं. (हाही इथं येण्यामागचा एक उत्सुकतेचा भाग होता.) मग तिथं फोटोसेशन वगैरे झालं. साडेतीनला तिथून निघालो. आता भूक लागली होती. मॅप्रोसमोर एका हॉटेलमध्ये पोटपूजा केली. वाई फाट्याला आल्यावर चहा घेतला. गोपाल महाराजचे पेढे घेतले आणि संध्याकाळी सातच्या आत घरीही पोचलो.

------------------