द क्राउन - चौथा सीझन

तिघींचे तीन ऋतू
-------------------

‘द क्राउन’ ही ‘नेटफ्लिक्स’वरची सर्वांत महाग, भव्य अशी निर्मिती असलेली वेबसीरीज मी पहिल्या सीझनपासून पाहतो आहे. ब्रिटनच्या महाराणी एलिझाबेथ यांच्या जीवनप्रवासावर ही मालिका आधारित आहे. चार दिवसांपूर्वी या मालिकेचा चौथा सीझन आला. राणीच्या राज्यरोहणाचा थोडा आधीचा काळ इथपासून ते १९७९ या वर्षापर्यंत तीन सीझनमध्ये या वेबसीरीजचा प्रवास झाला होता. विन्स्टन चर्चिलपासून हॅरॉल्ड विल्सनपर्यंत सर्व पंतप्रधान यात येऊन जातात. या चौथ्या सीझनचं वैशिष्ट्य म्हणजे यात ब्रिटनच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान मार्गारेट थॅचर आणि प्रिन्सेस डायना यांची एंट्री आहे. थोडक्यात, हा संपूर्ण सीझन या शक्तिशाली, जगभरातील माध्यमांचे लक्ष वेधून घेणाऱ्या आणि वादग्रस्त अशा तीन महिलांचा आहे. त्यामुळंच हा संपूर्ण सीझन अत्यंत उत्कंठावर्धक आणि खिळवून ठेवणारा असा झाला आहे. एकूणच ही सर्व सीरीज उत्तम आहेच; त्यातही हा चौथा ऋतू विशेष प्रेक्षणीय ठरला आहे, यात वाद नाही. 

जगभरात सत्ता गाजविणारी घराणी आणि त्या घराण्यांचे अंतर्गत ताणतणाव किंवा वादविवाद हे विषय कायमच सर्वांना आकर्षून घेणारे असतात. त्यात सत्ता गाजवणारी जर बाई असेल, तर विशेषच! ब्रिटनच्या राणी एलिझाबेथ सुमारे १९५२ पासून राजगादीवर विराजमान आहेत. म्हणजेच आज सुमारे ६८ वर्षं त्या ब्रिटनच्या महाराणी आहेत. सध्या त्यांचं वय ९३ आहे आणि अजूनही त्या उत्तम हिंडत्या-फिरत्या तब्येतीच्या आहेत. अशा या राणीचं आयुष्य म्हणजे खंडकाव्याचा, महाकादंबरीचाच विषय! नुसत्या त्यांच्या आयुष्यात घडलेल्या घटना एकासमोर एक ठेवायच्या झाल्या, तरी केवढा मोठा पट तयार होईल. एलिझाबेथ यांनी राणीपदाचा मुकुट मस्तकी धारण केला, तेव्हा भारतात पं. नेहरू पंतप्रधान होते. भारताला स्वातंत्र्य मिळून अवघी पाच वर्षं झाली होती आणि जगभर ब्रिटिश साम्राज्याचा डंका अद्याप जोरात वाजतच होता. एवढी एक गोष्ट लक्षात घेतली तरी या राणीनं केवढा मोठा काळ त्या पदावर राहून बघितला आहे, हे लक्षात येतं. ब्रिटनमध्ये राणीचं पद हे जरी नामधारी असलं, तरी मान मोठा आहे. काही घटनादत्त जबाबदाऱ्या आहेत. एलिझाबेथ यांनी सुरुवातीपासून काही एका निष्ठेने, जबाबदारीने हे पद निभावले आहे. ‘क्राउन’च्या पहिल्या तिन्ही सीझनमधून हा सर्व काळाचा प्रवास अगदी चित्रमयरीत्या आपल्यासमोर येतो. या मालिकेची भव्य निर्मिती, तपशिलातली अचूकता टिपण्यासाठी केलेला अभ्यास, वेषभूषा, रंगभूषा, कलादिग्दर्शन आणि दिग्दर्शन हे सर्वच अव्वल दर्जाचं आहे.
या राजघराण्याविषयी जगभरात, विशेषत: ब्रिटनमध्ये जनसामान्यांत प्रचंड कुतूहल आहे, कौतुकही आहे, रागही आहे. प्रेम आहे, तसंच द्वेषही आहे. ब्रिटिश माध्यमे तर हात धुऊन या घराण्याच्या मागे लागलेली असतात. तिथली टॅब्लाइड वृत्तपत्रं आणि त्यांचे छायाचित्रकार यांचा ससेमिरा कायमच राजघराण्यातल्या व्यक्तींच्या मागे लागलेला असतो. अशा परिस्थितीत १९७९ मध्ये मार्गारेट थॅचर पंतप्रधानपदी आल्या आणि त्याच सुमारास प्रिन्स चार्ल्सच्या आयुष्यात डायना आली. इथून पुढचा ११ वर्षांचा काळ या तिन्ही महिलांच्या आयुष्यातला अत्यंत महत्त्वाचा, धगधगता कालखंड होता. ‘क्राउन’चा चौथा ऋतू आपल्याला हाच काळ तपशिलात दाखवतो. माहिती नसलेल्या अनेक गोष्टी सांगतो आणि या तिघींच्याही आयुष्याचा परस्परांवर कसा परिणाम झाला होता, याचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करतो. त्यामुळं एखाद्या रंजक कादंबरीप्रमाणे हा सीझन रंगला आहे. राणी आणि थॅचरबाई यांच्यातील कथित वादात बळीचा बकरा बनवण्यात आलेले राणीचे प्रेस सेक्रेटरी मायकेल शिया एक उत्कंठावर्धक कादंबरी टाइप करून संपवतात, असं एक सूचक दृश्य या सीझनमध्ये आहे, ते पुरेसं बोलकं आहे.

मार्गारेट थॅचर सत्तेवर आल्या आणि अल्पावधीतच त्यांनी ब्रिटनला ‘पूर्वीच्या वैभवाकडे’ नेण्यासाठी आर्थिक सुधारणांची जोरदार मोहीम सुरू केली. जुने कामगार कायदे रद्दबातल केले. सरकारी खर्चांना कात्री लावण्याचा मोठा आग्रह धरला. यातून त्यांच्याविरुद्ध काही क्षेत्रांतून नाराजीही तयार होत होती. ‘मॅगी’ एकाच वेळी अत्यंत लोकप्रियही होती आणि ‘मार्गारेट थॅचर मिल्क स्नॅचर’ अशा घोषणाही त्यांच्याविरुद्ध दिल्या जात होत्या. राणी एलिझाबेथ आणि थॅचर एकाच वयाच्या. त्यातही थॅचर सहा महिन्यांनी मोठ्या! थॅचर एकदा राणीशी बोलताना फार सूचकपणे याचा उल्लेख करतात. किंबहुना राणी आणि थॅचर यांचे ‘पर्सनल ऑडियन्स’चे (एकांतातील भेट) सर्वच प्रसंग अतिशय बहारदार झाले आहेत. दोघींचे स्वभावविशेष त्यात विशेष खुलले आहेत. आता यात दिग्दर्शकाने उघडच ‘सिनेमॅटिक लिबर्टी’ घेतलेली दिसते. मात्र, प्रसंग रंगविण्यासाठी हे धारदार संवाद फार उपयुक्त ठरले आहेत. राणीसमोर येताच पाय किंचित वाकून ‘युअर मॅजेस्टी’ म्हणणं आणि नंतर त्याच राणीला आपल्या खास शैलीत, पण राणीचा सन्मान राखून ‘सुनावणं’ ही कसरत थॅचरबाईंनी कशी साधली असेल, याचा प्रत्यय या सर्व दृश्यांत येतो. ऑलिव्हिया कोलमन (राणी एलिझाबेथ) आणि गिलियन अँडरसन (थॅचर) या दोन्ही अभिनेत्रींना या सर्व प्रसंगांसाठी दाद द्यावीशी वाटते. अल्पावधीतच फॉकलंड बेटांचं युद्ध होतं आणि अर्जेंटिनाविरुद्धचं हे युद्ध थॅचर यांच्या नेतृत्वाखाली ब्रिटन जिंकतं. या घटनेनंतर थॅचर यांच्या लोकप्रियतेत अमाप वाढ होते. एका रशियन पत्रकाराकडून त्यांना ‘आयर्न लेडी’ अशी उपाधी मिळते. 

या सर्व घटनाक्रमाला समांतर अशी एक घडामोड प्रिन्स चार्ल्स याच्या जीवनात घडत असते. त्याच्या आयुष्यात ‘डायना’ नावाचं वादळ येतं. कॅमिला पार्कर बोल्सच्या प्रेमात आकंठ बुडालेल्या चार्ल्सला अल्लड, टीनएज अशा डायनाचं सौंदर्य मोहित करतं. त्यांचं एकमेकांत गुंतणं आणि प्रेमात पडणं हे एवढ्या वेगात होतं, की रा णीला हे समजल्यानंतर त्यांच्या विवाहाचाच घाट घातला जातो. चार्ल्स आणि डायना एकमेकांना नीट ओळखण्यापूर्वीच विवाहबंधनात अडकतातही. या घाईघाईत केलेल्या विवाहातच पुढील स्फोटक घटनाक्रमांची बीजं दडलेली असतात. डायनाची भूमिका करणारी अभिनेत्री इमा कोरिन प्रथमदर्शनी अगदी डायनासारखी वाटली नाही. मात्र, तिचा मेकअप आणि वेषभूषा एवढी तंतोतंत आहे, की नंतर ती ‘डायना’ आहे, याबाबत आपण कन्व्हिन्स होतोच! 
मार्गारेट थॅचर यांच्या सत्ताकाळात सामान्य जनतेमध्ये असलेल्या असंतोषाचा फटका थेट राणीला कसा बसतो, हे सांगणारा ‘फेगन’ नावाचा एक स्वतंत्र भागच यात आहे. यात फेगन नावाचा एक नोकरी गेलेला सामान्य ब्रिटिश माणूस थेट बकिंगहॅम पॅलेसमध्ये राणीच्या शयनकक्षातच घुसखोरी करतो. एकदा नव्हे तर दोनदा! याशिवाय थॅचर यांचा मुलगा मार्क थॅचर कार रेसमध्ये भाग घेण्यासाठी गेला असताना अल्जिरियाच्या जवळ ‘हरवतो’ (व नंतर सापडतो) आणि नंतर काही वर्षांनी प्रिन्स चार्ल्स एका हिमप्रपातातून वाचतो या दोन्ही घटना बारकाईनं दाखवण्यात आल्या आहेत. या दोन्ही महिलांमधील ‘आई’ या वेळी तीव्रतेनं दिसते. थॅचरबाई आपल्या कॅबिनेटमधील निवडक मंत्र्यांना घरी जेवायला बोलावतात आणि स्वत: स्वयंपाक करून त्यांना व नवऱ्याला-मुलांना जेवायला वाढतात. पुढं चार्ल्स डायना यांच्यातली दरी विकोपाला जाते, तेव्हा चार्ल्सला त्याच्या चुकांबद्दल खडे बोल सुनावणारी राणीमधली ‘आई’च लखलखीतपणे दिसते. थॅचर यांच्याबरोबर वाद असले, तरी शेवटी त्या राजीनामा द्यायला येतात, तेव्हा त्यांना ब्रिटनचा सर्वोच्च सन्मान स्वत:च्या हाताने त्यांच्या कोटवर लावणाऱ्या राणीची एक हळवी, संवेदनशील बाजूही दिसते. 

डायनाचं यातलं व्यक्तिचित्र तर अनेक अर्थांनी बघण्यासारखं आहे. राजघराण्यात लग्न झाल्यानंतरच्या भागाचं नावच ‘फेअरी टेल’ असं आहे. डायना आणि चार्ल्सचं लग्न ही जगातल्या अनेकांसाठी एक परिकथाच होती. तेव्हा आताएवढा मीडिया सर्वव्यापी नव्हता, तरी सर्व जगात त्यांचा शाही विवाह सोहळा चर्चिला गेला होता. त्यानंतरचे काही दिवस डायनासाठी खरोखर स्वप्नवत होते. मात्र, नंतर राजघराण्यातल्या रीतीरिवाजांच्या, रुढी-परंपरांच्या चौकटी तिला बेड्यांसारख्या जाचू लागल्या. कुणासमोर कसं वागायचं, कसं बोलायचं, कुठं उभं राहायचं, कुठले शब्द उच्चारायचे, कुणाला कसा मान द्यायचा (आणि कुणाला द्यायचा नाही हेही), कुठल्या प्रसंगी कुठले कपडे घालायचे, कुठली पादत्राणे घालायची याचं एक ट्रेनिंगच तिला देण्यात येतं. लग्न झालं तेव्हा तर सर्व सोहळ्याची रीतसर रंगीत तालीम करण्यात येते. सेंट पॉल कॅथेड्रलमध्ये झालेला हा शाही सोहळा म्हणजे एक पर्वणीच होती. डायना तेव्हा अवघी २० वर्षांची होती. ती चार्ल्सच्या आकंठ प्रेमात होती आणि तिला त्याच्यापुढे बाकी काही दिसत नव्हतं. मात्र, विवाह झाल्यानंतर तिला राजघराण्यात आपला विवाह झालाय म्हणजे नक्की काय, याचा अंदाज आला. मनस्वी स्वभावाची डायना पॅलेसच्या सोनेरी पिंजऱ्यात सुखानं नांदणं शक्यच नव्हतं. चौथ्या सीझनच्या प्रत्येक भागात डायनाची ही तडफड, चिडचिड समोर येत राहते. ऑस्ट्रेलिया-न्यूझीलंडचा दोघांचा दौरा, त्यात छोट्या विल्यमला सर्वत्र सोबत ठेवण्याचा तिचा आग्रह, नंतर न्यूयॉर्कचा राजेशाही दौरा एकटीनं करणं या आणि अशा अनेक प्रसंगांत तिची आणि चार्ल्सचं दुभंग नातं दिसत राहतं. 

‘द क्राउन’चा हा चौथा सीझन म्हणजे अशा रीतीनं या तीन वेगवेगळ्या महिलांचे तीन वेगवेगळे ऋतू दाखवणारा कोलाज झाला आहे. भव्य, श्रीमंत निर्मितीला उत्तम अभिनय व तपशीलवार चित्रणाची जोड मिळाल्यानं हा कोलाज खास रंगतदार झाला आहे. मुळात जगभरातल्या महिलांना आपली वाटेल, अपील होईल अशीच ही तिघींची गोष्ट आहे. खरं तर, राजेशाही असो वा सामान्य माणूस; एकदा सुखाची किंवा दु:खाची तार जुळली की सगळ्या भावना, सगळी नाती, सगळी माणसं आपलीच वाटायला लागतात. हाडामासांची, चुकणारी, रडणारी, चिडणारी साधी-सरळ माणसं... ‘द क्राउन’मधली माणसंही आपलीच आहेत, असं वाटू लागतं आणि हेच या तिघींच्या जबरदस्त चित्रणाचं यश आहे.

----

(ओटीटी - नेटफ्लिस, दर्जा - चार स्टार)

----