एक बंदर, दिल के अंदर...
------------------------------
अणंगपूरच्या अलीकडं, भणंगपूरच्या पलीकडं, डोंगराच्या उताराला, नदीच्या काठाला वसलं होतं गणंगपूर. गाव तसं नामी. नावाप्रमाणेच एक से एक गणंग लोक इथी वस्ती करून राहत होते. गावातल्या लोकांची नावंही एक से एक. कपडे शिवणाऱ्याचं नाव होतं कात्रे, तर चप्पल शिवणाऱ्याचं नाव होतं चावरे; फुलं विकणाऱ्याचं नाव होतं सुके आणि मटण विकणाऱ्याचं नाव होतं खटके. अशा गमतीदार नावांचं हे गणंगपूर. तिथं कुणालाच काहीच ना खटके ना टोचे! डोंगरावरच्या जाडजूड शिळेगत गाव नदीच्या काठाला वर्षानुवर्षं अगदी सुस्त पडलेलं होतं. गावात होती एकच सरकारी शाळा. तिथल्या मास्तरांचं नाव होतं मारके. नाव मारके असलं, तरी मास्तर मारके नव्हते. चष्मीस होते, स्वभावानं अगदी गरीब गाय होते. बदलून आले होते. एकटेच राहायचे. आणखी दोन मास्तर होते. पण त्यातले ढोले गुरुजी तर निवृत्त व्हायला आले होते, त्यामुळं ते कधी शाळेत यायचेच नाहीत. दुसरे होते सुकडे गुरुजी. ते दुसऱ्या गावी राहायचे. त्यामुळे कधी यायचे, तर कधी नाही. सगळा भार मारके मास्तरांनाच वाहायला लागायचा.
गणंगपूरच्या शाळेतली पोरंही तशीच होती. एक से एक वस्ताद! याला झाकावा, त्याला काढावा, असे सगळे. खोड्या करणे, नाना उपद्व्याप करणे, मास्तरांना त्रास देणे हे तर अगदी नेहमीचंच. गावात कुणी नवं माणूस आलं, की त्याला खुळं करून सोडायचं, हा पोरांचा आवडीचा छंद होता. गंप्या हा या सगळ्यांचा मेरुमणी. गंप्या सातवीत होता. म्हणजे शाळेतल्या सर्वांत मोठ्या वर्गात. कारण गणंगपुरात सातवीपर्यंतच शाळा होती. त्यापुढं शिकायचं तर तालुक्याच्या गावाला जावं लागे. त्यामुळं गंप्याचा सगळ्या शाळेत वट होता, दरारा होता. गंप्याच्या वाटेला कुणी जात नसे. तो रस्त्यानं निघाला, की माणसं आपोआप बाजूला होत. लहान लेकरं तर घरात लपून बसत. कारण गंप्या कधी कुणाची, काय खोडी काढील, हे कुणालाच सांगता यायचं नाही. गंप्यालाही ते सांगता यायचं नाही. त्याच्या मनात कधी काय येईल आणि तो काय उद्योग करून ठेवील, याचा अंदाज येणं ही फारच अवघड गोष्ट होती.
एकदा गावात एक मदारी आला. त्याच्याकडे एकच माकड होतं. लाल तोंडाचं. मदारी माकडाचे खेळ करू लागला. गावात माकड आलंय म्हटल्यावर गंप्याला आणि त्याच्या मित्रांना भलताच चेव चढला. मदाऱ्याचा खेळ सुरू होता, तिथं हे सगळे जाऊन गोल उभे राहिले. बारीक बारीक दगड त्या माकडाला फेकून मारू लागले. माकड उड्या मारायला लागे, त्यासरशी गंप्या आणि त्याचे मित्र खदाखदा हसत आणि आणखी दगड मारीत. मदाऱ्यानं हे पाहिलं. त्याला चांगलाच राग आला. त्याच्या लाडक्या माकडाला - बब्याला - गंप्या दगड मारत होता, हे बघून तो गंप्याला ओरडला. माकड म्हणजे महाबली हनुमानाचे वंशज. त्यांना असा त्रास देणं बरं नाही. त्यांना काय, कुठल्याच मुक्या प्राण्याला असा त्रास देऊ नये, असं मदाऱ्यानं गंप्याला सांगितलं. गावातल्या दोन जाणत्या माणसांनीही गंप्याला तसंच सांगितलं. त्यासरशी गंप्याही चिडला. तेवढ्यात कुणी तरी मागून गंप्याची चड्डी ओढली. बघतो तर काय, बब्या गंप्याच्या मागे उभा होता. मदाऱ्यानं त्याला चांगलंच सजवलं होतं. त्याच्या गळ्यात माळ होती. कपाळावर गंध होतं. अंगात एक चौकडीचा शर्टही घातला होता. बब्याच्या उजव्या कपाळावर एक तिरपा व्रण होता. कधी तरी मारामारीत बब्याला दुसऱ्या माकडानं ओरबाडलं असणार! हे असलं ध्यान मागं बघून गंप्या दोन मिनिटं जरा टरकला. पण तेवढ्यात सावध झाला. त्यानं बब्याची पुन्हा खोडी काढाची ठरवलं. शेजारची एक काटकी घेऊन बब्याला टोचायची, अशा विचारानं तो वाकला, तेवढ्यात मागून बब्यानं त्याची चड्डी पुन्हा जोरात खाली ओढली. आत्ता चड्डी पूर्णच निसटून खाली पडली. गंप्याची फाटकी अंडरपँट सगळ्यांना दिसली. सगळी मुलं खो खो हसू लागली. मुलं हसायला लागल्यावर बब्याला आणखी चेव आला. बब्यानं पाठीमागून एकदम उडी मारली आणि तो गंप्याच्या पाठुंगळीला जाऊन बसला. माकड पाठीवर बसलं म्हटल्यावर गंप्या फारच घाबरला. ''ओय, ओय... वाचवा, वाचवा,'' करत ओरडायला लागला. गंप्या उड्या मारत, नाचत त्या चौकात गोल गोल फिरू लागला. ते बघून हा मदाऱ्याचा नवाच खेळ आहे, असं समजून गावातले बरेच लोक तिथं गोळा झाले. त्यांच्यासमोर हे सगळं नाटक सुरू झालं आणि लोक टाळ्या वाजवू लागले. लोकांच्या टाळ्या ऐकून बब्याला आणखी चेव चढला. त्यानं आता गंप्याचे केस हातात धरले आणि गाडीवान कसा कासरा हातात धरून बैल पिटाळतो, तसं तो गंप्याला पिटाळू लागला. गंप्याच्या तोंडचं पाणी पळालं. त्यात बब्या त्याला मध्ये गुदगुल्या करी. त्यामुळं तर गंप्याला हसावं की रडावं हे काही कळेना झालं. मदारी हे सगळं बघत होता. बब्याला त्रास देणाऱ्या गंप्याची पुरेशी खोडी मोडली, हे बघून मग त्यानं बब्याला इशारा केला. बब्या टुणकन उडी मारून खाली उतरला. त्याबरोबर गंप्याचं धूड चक्कर येऊन तिथं चौकातच कोसळलं. सगळे लोक गंप्याला हसत हसत आपापल्या घरी गेले.
थोड्या वेळानं गंप्याला जाग आली तेव्हा सगळीकडं अंधार पडला होता. गंप्यानं आपले कपडे झटकले, केस नीट केले आणि तो पाय ओढत घरी गेला. घरचे सगळे पुन्हा गंप्याला हसले. गंप्याच्या डोक्यात संतापाची तिडीक गेली. जेवण वगैरे झाल्यावर तो पुन्हा घराबाहेर पडला. त्याच्या टोळीतल्या चार मित्रांना गोळा केलं आणि तो मदाऱ्याचा शोध घ्यायला निघाला. गावाबाहेर नदीच्या काठी मदाऱ्यानं एक झोपडी उभारली होती. बाहेर त्यानं लाकडं पेटवून जाळ केला होता. पलीकडं कुणाची तरी जुनी बाज होती. त्यावर बब्या बसला होता. स्वतःचं अंग कराकरा खाजवत बब्या मधूनच ओरडत होता. मदाऱ्यानं कोपऱ्यात चूल मांडली होती. त्यात अॅल्युमिनियमच्या मोठ्या भांड्यात काही तरी भातासारखं रटरटत होतं. जाळाचा प्रकाश मदाऱ्याच्या तोंडावर पडून त्याचा चेहरा लाल भासत होता. बब्याचा आधीचाच लाल चेहरा आता लालबुंद वाटायला लागलं होतं. शेजारीच वडाचं झाड होतं. त्या झाडाच्या सावल्या मदाऱ्याच्या झोपडीबाहेर विचित्र पद्धतीनं हलत होत्या. एकूण मोठं चमत्कारिक दृश्य होतं ते...
गंप्या तिथं पोचायला आणि तिथल्या एक भटक्या कुत्र्यानं गंप्याच्या दिशेनं बघून भुंकायला एकच गाठ पडली. कुत्र्याचं भुंकणं ऐकून गंप्याचे चारी मित्र मागच्या मागं पसार झाले. मदारी आणि बब्या एकदम सावध होऊन कुत्र्याच्या भुंकण्याच्या दिशेनं बघू लागले. त्यांना गवतात काही तरी हालचाल जाणवली. मात्र, तो गंप्या आहे, हे काही मदाऱ्याच्या पटकन लक्षात आलं नाही. गंप्यानं एक मोठा दगड कुत्र्याच्या दिशेनं भिरकावला आणि त्याबरोबर ते कुत्रं केकाटत दूर निघून गेलं. तिथूनही ते गवताच्या दिशेनं भुंकत होतंच. बब्या आता बाजेवरून खाली उतरला होता आणि मदाऱ्यासोबत हळूहळू गवताच्या दिशेनं येत होता. गंप्या हातात दगड घेऊन सज्ज होता. मदारी व बब्या पुढं सरकले. त्यांना जाळाच्या अंधुक प्रकाशात एकदम गंप्याचा चेहरा दिसला. गंप्याची चड्डी बघून मदाऱ्याला सकाळचा प्रसंग आठवला आणि एकदम हसायला आलं. गंप्या आत्ता पूर्ण, मोठी विजार घालून आला होता आणि त्यानं चक्क सुतळीनं ती कमरेला करकचून बांधली होती. तेवढ्यात बब्या गवताकडं बघून जोरजोरात किंचाळायला लागला. गंप्यानं बब्याला परत दगड मारला की काय, म्हणून मदारी बब्याकडं बघायला लागला. मग त्यानं गंप्याकडं पाहिलं. दगड अजूनही गंप्याच्या हातातच होता. बब्याचं लक्ष मात्र गंप्याच्या पायाकडं गवतात होतं. तिथं लक्ष गेलं आणि मदारी चमकलाच. एक भला मोठा नाग गंप्याच्या पायापासून दोन फूट अंतरावर फणा काढून उभा होता. गंप्याचं लक्षच नव्हतं तिकडं. बब्यानं मात्र ओरडून ओरडून त्याला सावध करायचा प्रयत्न चालवला होता. शेवटी मदारी ओरडला, "अबे ओ शाणे बच्चे, मरना है क्या? नीचे देख, नीचे देख..."
गंप्यानं खाली बघितलं मात्र... नागाला बघून त्याची कचकचून बांधलेली विजार ओलीच झाली. काय करावं, हे त्याला सुचेचना. तो तसाच पुतळा होऊन स्तब्ध उभा राहिला. मनातून देवाचा धावा करायला लागला. तेवढ्यात बब्यानं एकदम झेप मारून नागाला एका फटक्यात दूर उडवून लावलं. मदारी आता बब्याकडं कृतज्ञतेनं बघत होता. गंप्याच्या डोळ्यात पाणीच आलं. ज्या बब्याला त्यानं दुपारी खूप त्रास दिला होता, त्याच बब्यानं त्याचा जीव वाचवला होता.
दुसऱ्या दिवशी मदाऱ्याच्या खेळाला गंप्या स्वतः बब्याला डोक्यावर घेऊन जाहिरात करत फिरत होता. त्या खेळाला खूप गर्दी झाली हे सांगायला नकोच. मदाऱ्याला भरपूर पैसे मिळाले. गंप्यानं स्वतः भेळ-चिवडा आणून मदाऱ्याला खायला दिला आणि बब्यापुढं तर केळ्यांचा घडच ठेवला. काही दिवसांनी मदारी व बब्या पुढच्या गावाला खेळ करायला निघून गेले.
त्यानंतर आता गणंगपुरातल्या मारुतीच्या देवळासमोर गंप्या दर शनिवारी दर्शनाच्या रांगेत उभा दिसतो. मारके मास्तरांनी त्याला तालमीत पण धाडलंय. रोज संध्याकाळी गंप्या आता तालमीत घुमत असतो. त्याला अजूनही नीट शड्डू ठोकायला जमत नाही. मग मागून कुणी तरी थोरला पैलवान त्याची लंगोट ओढतो... आखाड्यातले सगळे जण गंप्याला हसतात. गंप्याही हसतो. हसून हसून अगदी डोळ्यांत पाणी येतं त्याच्या... त्या पाण्यात त्याला कधी कधी बब्याचं प्रतिबिंब दिसतं असं म्हणतात.
---
(पूर्वप्रसिद्धी : पासवर्ड फेब्रुवारी २२ अंक)
---
