प्रतापराव पवार - गौरवांक लेख

कुटुंबप्रमुख
--------------

मी सकाळ संस्थेत रुजू झालो १९९७ मध्ये. प्रतापराव पवार सरांना ‘सकाळ’मध्ये बहुसंख्य लोक ‘पीजीपी सर’ किंवा नुसतं ‘पीजीपी’ या नावानं ओळखतात, हे मला तिथं गेल्यावरच कळलं. ‘सकाळ’मध्ये दर मंगळवारी सकाळी ११ वाजता संपादकीय विभागाची साप्ताहिक बैठक व्हायची. या मीटिंगला पीजीपी सर यायचे. मात्र, आम्हा नवोदितांना त्या मीटिंगला प्रवेश नसायचा. त्यामुळं पीजीपी सरांची थेट भेट व्हायचा काही प्रश्नच आला नाही. तो आला एक जानेवारीला. एक जानेवारी हा ‘सकाळ’चा वर्धापनदिन. तेव्हा या दिवशी ‘सकाळ’ला सुट्टी असायची. ‘सकाळ’च्या प्रांगणात मोठा मांडव घालून तिथं संध्याकाळी स्नेहीजनांचा, वाचकांचा मोठा मेळावा भरायचा. हा मेळावा संध्याकाळी असायचा. मात्र, सकाळी ऑफिसमधील सर्व कर्मचाऱ्यांना जेवण असायचं. अगदी लग्नात असतात तशा रीतसर पंगती बसायच्या. पीजीपी सर एरवी कायम कोट-टाय अशा फॉर्मल वेशात असायचे. मात्र, या दिवशी ते झब्बा घालून यायचे. ते आणि त्यांच्या पत्नी भारतीताई असे दोघे मिळून पंगतीत बसलेल्या कर्मचाऱ्यांना जिलेबीचा आग्रह करायचे. ‘कुटुंबप्रमुख’ हे त्यांचं रूप अशा वेळी फार ठळकपणे जाणवायचं.
पीजीजी सर तिसऱ्या मजल्यावर बसायचे. ‘सकाळ’मध्ये एक ऐतिहासिक, जुनी अशी लिफ्ट होती. अनेक कर्मचारी पहिल्या मजल्यावर जायलाही ही लिफ्ट वापरायचे. स्वत: प्रतापराव मात्र कधीही ही लिफ्ट वापरायचे नाहीत. कायम जिना चढून वर चालत जायचे. अशा वेळी जिन्यात अचानक ते कधी समोर आले तर आम्ही आपले जिन्यातील भिंतीला टेकून, अंग चोरून उभं राहायचो. नजरानजर झाली तर हसायचो. तेही हलके हसून पुढं जात. आम्हा ज्युनिअर कर्मचाऱ्यांना त्यांनी व्यक्तिश: ओळखण्याचा प्रश्नच नव्हता. पुढं मंगळवारच्या मीटिंगला बसायची परवानगी मिळाली, तशी पीजीपी सरांची थेट भेट होण्याची संधी वाढली. त्या मीटिंगमध्येही ते बरोबर अकराला एक मिनिट कमी असताना हजर व्हायचे. त्यांच्या त्या काटेकोर वेळ पाळण्याची सर्व कर्मचाऱ्यांना दहशतच होती. त्यामुळं अनेक जण साडेदहा वाजताच ऑफिसमध्ये येऊन बसत. स्वत: पीजीपी त्या मीटिंगमध्ये फारसं बोलत नसत. इतकंच काय, मुख्य खुर्चीतही ते बसत नसत. तो मान संपादकांचा. शिवाय मीटिंगच्या अगदी शेवटी बोलण्याचा मानही संपादकांचा. हा संकेत पीजीपींनी कधीही मोडलेला मी पाहिला नाही. संपादकांच्या आधी ते क्वचित कधी तरी बोलायचे. त्यांचं बोलणं अतिशय मृदू आहे. आवाज अतिशय हळू. अगदी हळूवारपणे ते काही गोष्टी सांगत. त्यात गेल्या आठवड्यात तुमचं काय चुकलं वगैरे असा जाब विचारण्याचा आविर्भाव तर कधीही नसे. (ते काम संपादकांचं…) पीजीपी त्यांच्या उद्योग-व्यवसायानिमित्त जगभर फिरत. मग संपादकीय मीटिंगमध्ये ते आपले असे काही खास अनुभव शेअर करत. परदेशांत काय सुरू आहे, जग कुठं चाललं आहे, आपण नवं काय शिकलं पाहिजे असे आणि असेच त्यांच्या बोलण्याचे विषय असायचे. जगातील अत्याधुनिक तंत्रज्ञान ‘सकाळ’मध्ये असलं पाहिजे, याबाबत ते अतिशय आग्रही होते. ’सकाळ’मधील कर्मचाऱ्यांनी जग हिंडलं पाहिजे, नवनव्या गोष्टी आत्मसात केल्या पाहिजेत यावर त्यांचा कटाक्ष होता. त्यांनी कित्येक संपादकीय कर्मचाऱ्यांना परदेशांत पाठवलं आहे. किंबहुना, त्यांच्यामुळे माझ्यासकट अनेकांचा पहिला परदेश दौरा झाला आहे. काही काही कर्मचाऱ्यांना तर ते वैयक्तिक त्यांच्या खिशातून डॉलर किंवा संबंधित देशाचं चलन खर्च करण्यासाठी देत असत. ‘कुटुंबप्रमुख’ हे त्यांचं रूप अशा वेळी लखलखीतपणे उठून दिसायचं.
संपादकीय कामकाजात त्यांचा हस्तक्षेप अजिबात नसे. पूर्वी अनेकांचा असा समज होता किंवा आहे, की पवार कुटुंबाची मालकी असल्यामुळं अगदी रोजची हेडलाइन पण काय असावी, हे खुद्द शरद पवार फोन करून इथं सांगतात. मी ‘सकाळ’मथ्ये १३ वर्षं होतो. या संपूर्ण कार्यकाळात शरद पवार केवळ एकदा आमच्या ऑफिसमध्ये आले. शरद पवार तर सोडाच, पण पीजीपी सरांचाही आमच्या डेस्कवर क्वचित फोन यायचा. जे काही त्यांना सांगायचं असेल ते थेट संपादकांना ते सांगत असतील. मात्र, क्वचित कधी तरी आजची हेडलाइन विचारायला किंवा अन्य कुठली माहिती कन्फर्म करायला त्यांचा फोन आला, की आमची पळापळ होत असे. टेलिफोन ऑपरेटर आधीच सांगत असे, की पीजीपी सरांचा फोन आहे. त्यामुळं डेस्कवरचा सर्वांत सीनियर सहकारीच त्यांच्याशी बोले. माझ्या आठवणीत मी एकदाच त्यांचा फोन घेतला होता. मात्र, ते एवढ्या हळू आवाजात बोलत, की ते काय बोलताहेत हे समजण्यासाठी अक्षरश: प्राण कानात आणावे लागत.
पीजीपींकडं आठवणींचा भरपूर खजिना होता. त्यांनी पुढं ‘सकाळ’मध्ये सदर लिहून त्या आठवणी शब्दबद्ध केल्या, हे अतिशय चांगलं झालं. त्यातल्या बऱ्याचशा आठवणी आम्ही मंगळवारच्या मीटिंगमध्ये आधीच ऐकलेल्या होत्या. मी ‘सकाळ’ सोडून आता १३ वर्षं होऊन गेली. मात्र, एक जानेवारीला मी आवर्जून तिथं स्नेहमेळाव्याला जातो. सगळे जुने सहकारी भेटतात. एक-दोन वर्षांपूर्वी मी पीजीपी सरांसोबत तिथं आवर्जून फोटो काढून घेतला. अगदी अलीकडं, म्हणजे जून महिन्यात राजीव साबडे सरांच्या पुस्तकाच्या प्रकाशनाच्या वेळी पीजीपी सरांना भेटण्याचा योग आला. मध्ये बराच काळ गेला होता. त्यांनी माझी ओळख ठेवण्याचा प्रश्नच येत नव्हता. मीच पुढं होऊन त्यांना सांगितलं. त्यावर ‘साहजिक आहे. मी तुमच्या विभागात फारसा येतच नसे,’ असं त्यांच्या नेहमीच्या हळुवार स्वरांत सांगितलं.
पीजीपी सरांसारखा संस्थाप्रमुख, कुटुंबप्रमुख नशिबानंच मिळतो. माझ्या नशिबात हा योग होता, याबद्दल मी स्वत:ला भाग्यवान समजतो. पीजीपी सरांच्या वाढदिवसानिमित्त त्यांना खूप शुभेच्छा. जीवेत् शरद: शतम्!

----

('आमचे पीजीपी' या 'सकाळ'च्या माजी कर्मचाऱ्यांनी लिहिलेल्या लेखांवर आधारित पुस्तकात हा लेख समाविष्ट आहे. हे पुस्तक १३ ऑक्टोबर २४ रोजी पुण्यात प्रकाशित झाले. पुस्तकाची संकल्पना - प्रभाकर भोसले, संपादन - नयना निर्गुण)

----