मनशक्ती युवा दिवाळी अंक २०१८ लेख

फुलपाखरू

---------------

शाळेत सहलीची घोषणा झाली आणि सायलीच्या मनात फुलपाखरं उडू लागली. तिला भटकायला आवडे. सायलीचे बाबा उत्तम ट्रेकर होते. बाबांसोबत ती अनेकदा ट्रेकला जाई. मात्र, शाळेच्या ग्रुपबरोबर सहलीला जायची मजा काही औरच होती. या वर्षी आठवीत असलेल्या सायलीची सहल देवबन इथं जाणार होती. यंदा शाळेची ही कदाचित शेवटचीच सहल, कारण नववी आणि दहावीच्या मुलांना सहलीला नेत नाहीत. त्यामुळं या सहलीला जायचंच असं सायलीनं ठरवलं. 

पुणे आणि रायगड जिल्ह्याच्या सीमेवर सह्याद्रीच्या डोंगरांच्या सांदीत ही देवराई होती. तिथूनच नंदिनी नदीचा खळाळता प्रवाह जात होता आणि खाली पठारावर उतरून विशाल रूप धारण करत होता. देवबनला एका खासगी उद्योजकानं सुंदर रिसॉर्ट बांधलं होतं. त्या रिसॉर्टमध्येच सायलीचा वर्ग उतरणार होता. सायलीच्या सगळ्या मैत्रिणीही सहलीला येणारच होत्या. पण तिची लाडकी मैत्रीण इरा नेमकी त्याच काळात तिच्या मावसबहिणीच्या लग्नाला दिल्लीला जाणार होती, त्यामुळं सायली जरा हिरमुसलीच. इराची सोबत नसेल तर सहलीत मज्जा येणार नाही, असं तिला वाटत होतं. पण अखेर इरानंच तिची समजूत काढली आणि अखेर सायली इराशिवाय सहलीला जायला तयार झाली. खूप लहानपणी सायली बाबांसोबत त्या देवराईच्या जवळच असलेल्या माधवगड किल्ल्यावर गेली होती. मात्र, त्या वेळी ही देवराई पाहायचं राहून गेलं होतं. सायलीच्या दुसऱ्या दोन मैत्रिणी राधा आणि अनुष्काही येणार होत्या. त्यामुळं सायलीला जरा बरं वाटलं. सहल शुक्रवारी रात्री पुण्यातून निघणार होती आणि रविवारी संध्याकाळी सहा वाजेपर्यंत परत पुण्यात येणार होती.

सहलीला चार दिवस राहिले, तशी सायलीची लगबग सुरू झाली. सायलीच्या आईनं तिच्या इतर मैत्रिणींच्या आयांबरोबर पुन्हा एक वेगळा 'देवबन ट्रिप' नावाचा व्हॉट्सअप ग्रुप स्थापन केला आणि त्यावर सहलीच्या तयारीचं नियोजन सुरू केलं. आईच्या या अतिउत्साहाचा सायलीला कधी कधी वैताग येतो. आता आपण काही लहान बाळ नाही आहोत, असं तिला वाटतं. पण तिच्या आईला ते काही पटत नाही. सायलीचे खास ट्रिपचे कपडे, शॉर्ट, शूज, गरम कपडे, थर्मास, चाकू, दुर्बिण, दोरी, छत्री इ. सारा जामानिमा तिच्या बॅकपॅकमध्ये गेला. मोबाइल, हेडफोन्स, इअरफोन्स, पॉवर बँक, कोरडा खाऊ, पाण्याची बाटली या सगळ्या जीवनाश्यक वस्तू हँडबॅगमध्ये गेल्या. सायलीचे बाबा तिला शाळेपर्यंत सोडायला आले. रात्री अकराची वेळ होती आणि जानेवारीतली पुण्यातली थंडी होती. सगळे जण कुडकुडत होते. शाळेच्या बाहेर चहाची एक टपरी अजून चालू होती. सगळ्यांनी तिथं जाऊन आधी गरमागरम चहाचा आस्वाद घेतला... अजून मुलं येत होती. सायलीचे बाबा थांबणार होते, पण सायलीच त्यांना जा म्हणाली. बाबांनी आता हे आपल्याला असं लहान बाळासारखं वागवणं थांबवावं, असं तिला मनोमन वाटे. कधी कधी बाबांचाही राग येई. शेवटी सायलीचे बाबा आणि तिच्या इतर मैत्रिणींचेही बाबा त्यांना 'टाटा, काळजी घ्या सगळे, पाण्यात जाऊ नका' असं सांगून घरी परतले... आता सायलीला एकदम 'हुश्श' झालं... आता खऱ्या अर्थानं ट्रिप सुरू झाल्यासारखं वाटू लागलं. 

हळूहळू सगळी मुलं जमली. सायलीच्या मैत्रिणींनी बसमध्ये एकाच बाकावर जागा पटकावली. रात्री बाराच्या सुमारास बस निघाली. 'गणपतीबाप्पा मोरया'चा गजर झाला आणि प्रवास सुरू झाला. मुलं सुरुवातीला दंगा करीत होती. गाण्याच्या भेंड्या सुरू झाल्या. पण शेवटी दोन वाजून गेले तशी एकेकाला झोप यायला लागली. गाडी अजून मारुतीच्या घाटातच होती. अजून बराच वेळ होता. पौर्णिमा जवळ आली होती. बाहेर लख्खं चांदणं पसरलं होतं. चंद्राचा पांढुरका दुधी प्रकाश सर्व आसमंतावर पडला होता. सगळीकडं चांदीचा महासागर पसरलाय असं वाटत होतं. सायलीला झोप येत नव्हती. राधा आणि अनुष्का तिच्या खांद्यावर मान टाकून झोपल्या होत्या. सायलीला इराची आठवण येऊ लागली. त्या दोघी एकच इयरफोन दोघींच्या कानाला लावून नेहमी गाणी ऐकत. सायलीनं मोबाइलला इयरफोन लावला. फेवरिट प्ले-लिस्टमधली तिची आवडती गाणी ऐकायला सुरुवात केली. अरिजित, राहत फते अली आणि श्रेयाची गाणी ऐकता ऐकता हळूहळू तिलाही शांत झोप लागली. अचानक धक्क्यानं जाग आली तेव्हा कळलं, की राधा आणि अनुष्का तिला हलवून उठवतायत. गाडी देवबनला पोचली होती. म्हणजे खरं तर देवबनच्या फाट्याला... तिथं एक तिठा होता. एक रस्ता सरळ पुढं कोकणात उतरत होता, तर देवबनला डावीकडं वाट होती. त्या तिठ्यावरच्या चहाच्या टपरीत सगळ्यांनी पुन्हा एकदा चहा घेतला. चहाच्या घोटानं सायलीला एकदम तरतरी आली. आता सगळे पाठीवर सॅक टाकून देवबनच्या वाटेकडं निघाले. पहाटेचे पाच वाजले होते. अजून अंधार होता. चंद्रप्रकाशात तो अरुंद डांबरी रस्ता एखाद्या सुस्त पडलेल्या अजगरासारखा दिसत होता. पहाटेच्या उत्साहात सगळ्यांनी भराभरा चालायला सुरुवात केली. सायलीनं आता त्या स्वच्छ हवेतला वास छातीत आतपर्यंत भरून घेतला. आजूबाजूला सगळं हिरवंगार होतं. भातशेतीचा आणि हिरव्या झुडपांचा असा तो मिश्र वास तिच्या नाकात शिरला आणि तिला वेडावल्यासारखं झालं. पुढं एक ओढा लागला. त्यावर एक साकव होता. सगळ्यांनी तिथं ओढ्यात दंगा करायला सुरुवात केली. सायलीच्या लाडक्या रानडे बाई सगळ्यांना लटकेच रागावल्या. मग मुलं जराशी खट्टू होऊनच तिथून पुढं निघाली. 

आता थोडं थोडं उजाडू लागलं होतं. ओढा संपल्यावर डाव्या बाजूला एक निमुळती पायवाट फुटली होती. त्या पायवाटेच्या तोंडावर एक रानफुलांचं झाड होतं. त्यावर एक मोठ्ठं फुलपाखरू बसलं होतं. ब्लू मॉरमॉन... सायलीनं लगेच ओळखलं. तिला फुलपाखरांचा खूप छंद होता. एकूणच कीटकांविषयी तिला अतिशय कुतूहल होतं. पुढं मोठं झाल्यावर कीटकशास्त्रज्ञ व्हायचं, असंच तिनं मनोमनी ठरवलं होतं. ते ब्लू मॉरमॉन पाहताच सायलीला खुळावल्यागत झालं. ती हळूच त्या फुलपाखराच्या दिशेनं पुढं झाली. तिला त्याचा फोटो काढायचा होता. सायली जवळ येताच फुलपाखराला चाहूल लागली आणि ते उडालं. सायलीला हसू आलं. 'अरे थांब सोन्या, मी काही करणार नाहीय तुला' असं म्हणत ती पुढं गेली. फुलपाखरू आणखीनच उडत उडत पुढं निघालं. सायली त्याच्या मागे धावली. ती निमुळती पायवाट पुढं आणखीनच अरुंद होत एका ठिकाणी नाहीशीच झाली होती. फुलपाखरू स्वच्छंदपणे उडत पुढं निघालं होतं. सायली भान हरपून त्याच्या मागं धावत होती. आता वाट बरीच मागं राहिली. ते फुलपाखरूही एका मोठ्या झाडाच्या खोडावर जाऊन बसलं. सायली दबक्या पावलांनी तिथं गेली. तिथं कॅमेरा झूम केला आणि क्लिक केलं. फोटो पाहिला. ते फुलपाखरू आता नीटच कॅमेऱ्यात कैद झालं होतं. सायलीनं मागं पाहिलं आणि तिच्या एकदम लक्षात आलं - ती त्या जंगलात एकटीच उभी आहे. फुलपाखराच्या मागं धावताना ती बरीच आत आली होती आणि आता ती नेमकी कुठं आहे हेच तिच्या लक्षात येत नव्हतं. तिनं मोबाइल पाहिला. रेंज पूर्णपणे गेली होती. सायलीला एक क्षण एकदम खूप भीती वाटली. तिनं आता नीट लक्ष देऊन आजूबाजूला पाहिलं. उंच उंच झाडं होती खूप तिथं. पाखरांचा किलबिलाट ऐकू येत होता. जंगलाची म्हणून एक शांतता असते. ती सगळीकडं पसरली होती. सायलीनं शांतपणे विचार केला. आल्या वाटेनं परत जाऊ म्हणून ती परत फिरली. आपल्या शूजच्या खुणा कुठं कुठं दिसताहेत हे ती पाहू लागली. पण खाली सगळीकडं गवत आणि पानं होती. त्यावर बुटांच्या खुणा दिसत नव्हत्या. आत्ता पावसाळा नव्हता. त्यामुळं चिखलही नव्हता. सगळी जमीन कोरडी होती. तिनं काही अंतर मागे जाऊन पाहिलं. पण तिला काही समजेना. आता बऱ्यापैकी उजाडलं होतं आणि सगळीकडं नीट दिसत होतं, एवढाच काय तो दिलासा होता. तिला परतीचा रस्ता सापडेना, तसं तिनं जोर लावून 'राधा...', 'अनू...' अशा हाका मारायला सुरुवात केली. पण कुठूनही काही प्रतिसाद आला नाही. आपण बरोबर नाही, हे लक्षात आल्यावर राधा आणि अनू रानडे बाईंना नक्की सांगतील, असं तिला वाटत होतं. तिच्या सॅकमध्ये बिस्किटांचा पुडा होता आणि पाण्याची बाटलीही होती. तिला एकदम पोटात खड्डा पडल्यासारखं झालं. तिनं पटकन तो पुडा फोडला आणि दोन बिस्किटं भराभरा खाल्ली. पाणी प्यायली. पुन्हा तिनं चारही दिशांना थोडं थोडं अंतर जाऊन पाहिलं. पण आपण नक्की कुठून इथं आलो हे काही तिला कळेना. एका वडाच्या झाडाखाली एक मोठा दगड होता. शिळेसारखा... वर थोडी सपाट जागा होती. सायली तिथं जाऊन बसली. तिला एकदम रडायला यायला लागलं. आईची, बाबांची खूप आठवण आली. पण ती लगेच सावरली. 'एवढं काही नाही झालेलं... आपण हरवलो आहोत आणि आपल्याला कुणी तरी शोधेलच, नाही तर आपण रस्ता शोधू,' असं तिनं स्वतःला बजावलं. सायलीचं वय अवघं तेरा वर्षं... या एवढ्याशा आयुष्यात तिनं किती तरी स्वप्नं पाहिली होती. हल्ली तिला आई-बाबांचा जरा राग येत असला, तरी तेच तिचं सगळं विश्व होतं. आणि हो, इरा... इरा ही तिची अत्यंत लाडकी मैत्रीण म्हणजे तिचा जीव की प्राण होती. 

सायलीनं शांतपणे विचार केला. आता जास्तीत जास्त काय होऊ शकतं? आपल्याला न घेता तर हे लोक नक्की जाणार नाहीत. एव्हाना त्यांना कळलंही असेल, की मी हरवलेय म्हणून... सगळे शोधत असतील. शिवाय मोबाइलला इथं रेंज नाही. पण थोडं फार इकडं तिकडं गेलं तर, विशेषतः उंचावर गेलं तर रेंज येईल... हे लक्षात आल्यावर तिला एकदम हुशारी वाटली. तिनं पुन्हा आजूबाजूला पाहिलं. तसा उंच भाग कुठं जवळ दिसत नव्हता. सगळी सपाटीच होती. पुन्हा तिचं मन हिरमुसलं. या जंगलात कुठले हिंस्र प्राणी नसतील ना? सायलीच्या मनात अचानक हा विचार आला आणि ती एकदम धास्तावली. तसा कुठला प्राणी समोर आला - म्हणजे बिबट्या किंवा तरस किंवा रानगवा तर जाऊच द्या - अगदी कोल्हा किंवा लांडगा जरी समोर आला, तरी आपली काही धडगत नाही, असं तिला वाटून गेलं. तिच्याकडं एक छोटी सुरी सोडली, तर कुठलंही हत्यार नव्हतं. शिवाय सरपटणारे प्राणीही धोकादायकच असतात. सायली दोन्ही पाय गुडघ्यात वाकवून छातीजवळ घेऊन बसली. गुडघ्यांवर हनुवटी टेकवून ती समोर पाहत बसली. आणि पाहते तो काय... समोरच्या एका दगडावर खाली तेच फुलपाखरू बसलेलं... ब्लू मॉरमॉन... आता मात्र तिला त्या फुलपाखराचा खूप राग आला. त्याच्या नादापायीच ती रस्ता चुकली होती. मग एकदम तिच्या लक्षात आलं, या जंगलात तिनं अद्याप दुसरा कुठलाही जिवंत प्राणीच पाहिला नव्हता. ते फुलपाखरू सोडून... खरं तर ते फुलपाखरू म्हणजे तिच्या सोबतीला असलेला एकमेव जीव होता. सायलीला एकदम भरून आलं. तिला ती रोज रात्री आईच्या कुशीत शिरून कशी बिनधास्त झोपायची, याची आठवण आली. त्या फुलपाखराला आपल्याला काही तरी सांगायचंय असं तिला वाटू लागलं. तिच्या एवढ्याशा आयुष्याचा ती परत विचार करू लागली. आपणही त्या फुलपाखरासारखेच स्वच्छंदी आहोत आणि ते आत्ता एकदम कसं एकटं आहे, तसेच आपणही एकटेच आहोत, हे तिच्या एकदम लक्षात आलं. आपले आई-वडील, इरा, राधा, अनुष्का, रानडे बाई असं कोणी कोणी आत्ता आपल्याजवळ नाहीय आणि तरीही आपण आहोत. जिवंत आहोत, श्वास घेत आहोत. आपल्या पुढच्या आयुष्यातही असंच असेल कदाचित! सोबत कुणी नसेलही, पण तरीही हे फुलपाखरू कसं एकटंच मस्त उडतंय, छान जगतंय तसं आपल्याला जगायला हवं, असं काही तरी तिला वाटून गेलं. ती अगदी हळूच त्या फुलपाखराजवळ गेली... पण ते परत उडालं... एका दिशेला उडत राहिलं... सायली त्याच्या मागे धावत राहिली... खूप वेळ गेला... फुलपाखरू पुढं आणि सायली मागं.... अखेर पाण्याचा आवाज येऊ लागला. सायलीच्या एकदम लक्षात आलं, की आपण ओढ्याच्या जवळ आलो आहोत. तिनं फुलपाखरावरची नजर एक मिनिट हटविली आणि डावीकडं पाहिलं... तिला ओढा व तो पूल दिसला. तिनं पुन्हा समोर पाहिलं तर फुलपाखरू नव्हतंच. एकदम गायब... 

सायली थक्क झाली. ते ब्लू मॉरमॉन कुठं गेलं असेल, याचा ती विचार करीत राहिली. तेवढ्यात तिला एकदम तीन फुलपाखरं उडताना दिसली. त्यात तिचं फुलपाखरू होतं... म्हणजे ते त्या फुलपाखराचे आई-बाबा होते? होय, होय! त्या बाळाला त्याचे आई-बाबा सापडले होते. सायलीला खूप आनंद झाला. तिनं जागेवरच उंच उडी मारली. आता तिला खरोखरच तिच्या आई-बाबांची आठवण आली. आपण आपल्या आई-वडिलांना किती गृहीत धरतो ना, की ते आहेतच सदैव म्हणून... उद्या ते नसतीलच तर... आपण आत्ता हरवलो, तसे ते हरवले तर? सायली या विचारानं एकदम दचकली. तिनं मनोमन निश्चय केला, की आता आई-बाबांचं सगळं ऐकायचं. ते म्हणतील तसं वागायचं... एकदम शहाण्या मुलीसारखं! 

तेवढ्यात तिचा मोबाइल खणखणला. सायली 'रेंज'मध्ये आली होती. तिच्या आईचाच फोन होता. पलीकडून आई व बाबा दोघंही बोलत होते - 'बेटा, कशी सुरू आहे ट्रिप? नीट पोचलीस ना? वेळेवर जेव... नीट जा, नीट ये... दंगा करू नकोस...'

इकडं सायलीच्या डोळ्यांतून आनंदाश्रूंच्या धारा सुरू होत्या.... ती नुसती 'हो, हो' म्हणत होती... हसत होती...

अन् वर आकाशात तीन फुलपाखरं मस्त विहरत होती!!

---

 

(पूर्वप्रसिद्धी ः मनशक्ती युवा दिवाळी अंक, २०१८)