जरा याद करो कुर्बानी...
---------------------------
प्रास्ताविक
संसदेवर १३ डिसेंबर २००१ ला भीषण दहशतवादी
हल्ला झाला, त्याला शनिवारी १३ वर्षं पूर्ण झाली. मी 'सकाळ'मध्ये असताना तेव्हाचे संपादक अनंत
दीक्षित यांनी, या घटनेला एक वर्ष पूर्ण झालं तेव्हा, म्हणजे २००२ मध्ये मला या हल्ल्यातील सर्व मृत पोलिस व
जवानांच्या कुटुंबीयांना भेटण्यासाठी पाठवलं होतं. मी दिल्लीत आठ दिवस जाऊन या सर्वांच्या भेटी घेतल्या. हरियाणातल्या सोनीपतपासून राजस्थानातल्या 'नीम का थाना'पर्यंत प्रत्येकाच्या घरी जाऊन त्यांना
भेटलो आणि त्या भेटीवर आधारित 'सप्तरंग'मध्ये दोन भागांत 'जरा याद करो कुर्बानी' असे रिपोर्ताज लिहिले. ही माझी आत्तापर्यंतची एक अविस्मरणीय असाइनमेंट म्हणता
येईल. (तेव्हा माझं वय होतं २७...) या दौऱ्याच्या वेळची ही डायरी...
----
मंगळवार, २६ नोव्हेंबर २००२
----------------------------
(पुण्यातून २५ तारखेच्या पहाटे चारला वास्को-निजामुद्दीन एक्स्प्रेसनं निघून...)
सकाळी साडेसहाला 'ह. निजामुद्दीन'ला पोचलो. प्री-पेड रिक्षानं (३५ रु.) आयएनएसला आलो. रफी मार्गावर दिल्ली मेट्रोचं काम चालू
असल्यानं एक-दोन वळसे घेऊन यावं लागलं. मग रिक्षावाल्याला १० रु. जादा दिले. आयएनएसमध्ये रिसेप्शन काउंटरला, 'तुमचं बुकिंग बारा वाजता सुरू होईल, तेव्हा या,' असं तिथल्या माणसानं सांगितलं. मग मी लॉबीत गेलो. चहा वगैरे घेतला. मग लगेच आठ वाजताच चार नंबरची रूम मिळाली. मग आवरलं. आंघोळ केली. दाढी केली. ड्रेस बदलला. नाईकांना फोन केला. ‘संसदेसाठीच्या पासाचा अर्ज करून ठेवू, उद्या मिळेल,’ असं ते म्हणाले. मग मी बागाईतकरांना फोन लावला. पण कुणी उचलला नाही. मग मी यूएनआयच्या कँटीनमध्ये जाऊन उपमा खाऊन आलो. मग येताना नगरला फोन करून इकडं सुखरूप पोचल्याचं कळवलं. नंतर साडेदहाला आयएनएसमधलं ‘सकाळ’चं ऑफिस उघडलं, तेव्हा तिथं गेलो. विवेक नाशिककर भेटले. त्यांना नाईकांनी निरोप दिलाच होता. मग मी माझे फोटो त्यांच्याकडं देऊन ठेवले. नाशिककरांनी अर्ध्या तासात संसदेतून माझा अर्ज आणला. मी तो भरून दिला. मग मी रिक्षानं मंदिरमार्गला गेलो.
तिथं मातबरसिंह नेगींचं घर शोधलं. त्यांच्या पत्नी, मुलगा, जावई, मुलगी भेटले. पहिलाच इंटरव्ह्यू चांगला झाला. त्यांचे फोटो वगैर काढले. मग परत आयएनएसला आलो. खाली कँटीनला जेवलो. मग आकाशवाणीच्या स्टॉपवरून ४६० नंबरची बस पकडून बदरपूरला
गेलो. तिथं मोलडबंद गावात बिजेंद्रसिंह गुर्जर यांचं घरही लगेच
सापडलं. हाही इंटरव्ह्यू चांगला झाला. बिजेंद्रसिंहांची पत्नी, पाच मुलं व सासरे भेटले. त्यांचेही फोटो काढले. त्याच वेळी ‘वीक’चे अजय पणीकर व संजय (फोटोग्राफर) हे तिथं आले. त्यांनीही सुभेदारांचा इंटरव्ह्यू घेतला.
मग त्यांनीच मला ‘आयएनएस’ला त्यांच्या टॅक्सीतून सोडलं. मग रूमवर येऊन जरा आवरलं. मग वर ऑफिसला गेलो. नाईकांना भेटलो. तिथूनच दीक्षितसाहेबांना फोन केला. त्यांच्याशी बोललो. नंतर सुरेखा टांकसाळ बाईंची प्रथमच ओळख झाली. रात्री नाईकांनी मला ‘अशोक यात्री’पाशी सोडलं. तिथं जेवलो. (प्राठा व दाल मखनी!) पावणेनऊला रूमवर आलो. आजचा मजकूर (कच्चा) लिहून काढला. आता झोपतो.
---
बुधवार, २७ नोव्हेंबर २००२
--------------------------
सकाळी पावणेनऊला उठलो. मग आवरलं. आंघोळ केली. साडेनऊला यूएनआयच्या कँटीनला जाऊन इडली-वडा सांबार व चहा हा ब्रेकफास्ट घेतला. मग रूमवर येऊन बॅग घेतली. मग रिक्षानं ‘महाराणा प्रताप अंतर्राज्यीय बस अड्ड्या’वर पोचलो. तिथं लगेच सोनीपतची बस मिळाली. एक वाजता सोनीपतला पोचलो. तिथं लगेच ‘राठधाना’ला जायला बस नव्हती. मग सायकलरिक्षा करून सुभाष चौकात गेलो. तिथं तो सायकलरिक्षावाला म्हणाला, की आणखी दुसरीकडंनंच राठधानाला जाणारे ‘टप्पू’ मिळतील. त्यानं एका ठिकाणी नेऊन घातलं. तिथनं जाम लवकर रिक्षा मिळेना. अखेर एक रिक्षावाला ठरवला. जाऊन-येऊन व तिथं थांबण्याचे ७५ रुपये ठरले. एकदाचा राठधानात पोचलो. शहीद नानकचंदांचं घर शोधून काढलं. त्यांच्या पत्नी गंगादेवी एकट्याच घरात
होत्या. मग शेजारच्या एक बाई आल्या. गंगादेवी निरक्षर होत्या.
नानकचंद हे हरिजन होते. त्यामुळं ‘आम्हाला मदत मिळताना जातिभेद केला जातोय,’ असा त्यांचा एकूण सूर दिसला. त्यांना पाच मुलं आहेत. त्यापैकी एकही घरी नव्हता. थोरल्या मुलाला दिल्ली पोलिसांत नोकरी मिळालीय. मग तिथले काही फोटो काढले. त्यांच्या स्मारकाचं कामही रखडलंय. नंतर गंगादेवींच्या शेजारची मुलगी आली. तिनं चहा केला. अखेर अडीचला त्यांचा निरोप घेऊन निघालो. येताना रिक्षावाल्यानं सवारी घेतल्याच. (पण त्या इंजि. कॉलेजच्या मुली असल्यानं माझी हरकत
असायचं कारण नव्हतं.) सोनीपतहून दिल्लीला पोचेपर्यंत पाच
वाजले. लगेच बलवानाला (ते बवाना आहे, हे नंतर कळलं.) जाण्याचा निर्णय मी घेतला. (अतिउत्साह नडतो, तो असा) दोन-चार जणांनी सांगितल्यावरून नरेलाला
आधी जाण्याचं ठरवलं. मग आयएसबीटी ते नरेला हा जवळजवळ पावणेदोन
तासांचा प्रवास उभ्यानं, असह्य गर्दीत पार केला. नरेलालाच जाईपर्यंत
आठ वाजले होते. अजून पूठकुलाँ दृष्टिक्षेपातही नव्हतं. तरीही लगेच बस मिळाली, म्हणून बवानालाही गेलो. मात्र, तिथं गेल्यावर पूठकुलाँला आणखीन अर्धा तास लागेल, असं कळल्यावर माझा उत्साह संपला. दिल्लीला परत जायला रात्री
उशिरा गाड्याही नव्हत्या. मग तिथूनच नाईकांना फोन केला. नंतर पूठकुलाँला उद्या येण्याचं
ठरवलं व सरळ दिल्लीची परतीची बस पकडली. ती दहाला आयएसबीटीला पोचली. तिथं ऑम्लेट-पाव
खाल्ला. मग बसनं नवी दिल्ली स्टेशनला व तिथून रिक्षानं रात्री ११ ला आयएनएसला पोचलो.
आता उद्या पार्लमेंट व पूठकुलाँ दोन्ही करायचं.
---
गुरुवार, २८ नोव्हेंबर २००२
-------------------------
सकाळी आठ वाजता उठलो. तासाभरात आवरलं.
मग नाईकांकडं फोन केला. त्यांनी साडेदहाला पास घेऊन पार्लमेंटमध्ये या, असं सांगितलं. मग मी आधी नेहमीप्रमाणं यूएनआयच्या कँटीनला
जाऊन उपमा व कॉफी हा ब्रेकफास्ट घेतला. परत आल्यावर ऑफिसात गेलो. विवेक नाशिककर भेटलेच.
त्यांनी पास दिला. मग तो घेऊन मी संसद भवनात गेलो.
---
शुक्रवार, २९ नोव्हेंबर २००२
--------------------------
----
शनिवार, ३० नोव्हेंबर २००२
---------------------------
सकाळी आठ वाजता उठलो. काल रात्री अर्धवट
राहिलेला मजकूर लिहून पूर्ण केला. मग आवरलं. आंघोळ केली. यूएनआयच्या कँटीनला जाऊन ब्रेकफास्ट
केला. (उपमा व कॉफी!) मग आकाशवाणीपासून रिक्षा पकडून 'अंतर्राज्यीय बस अड्डेपर’ गेलो. तिथं ‘नीम का थाना’कडं जाणाऱ्या गाड्यांची राजस्थानच्या काउंटरवर चौकशी केली, तर तिथल्या माणसानं सराई काले खाँ बसस्थानकावरून या गाड्या
सुटतात, असं सांगितलं. अकरा वाजून गेले होते.
मी कपाळावर हात मारून घेतला. मग निमूटपणे दुसरी रिक्षा करून त्या स्टँडवर गेलो. तिथं
पोचेपर्यंत १२ वाजले. तिथं सिकरची बस एक वाजता सुटत असल्याची माहिती मिळाली. मग बिस्किटं
खा, चहा पी असा टाइमपास केला. मात्र, एक वाजता बरोबर गाडी निघाली. ‘नीम का थाना’ला जायला ९० रुपये तिकीट होतं. चार तास लागतील, असं कंडक्टर म्हणाला. प्रत्यक्षात दिल्लीतून ‘गुडगाँवा’च्या दिशेनं बाहेर पडेपर्यंतच दोन वाजून
गेले होते. त्यात मध्येच एका ढाब्यावर गाडी थांबली. संधी साधून मीही ‘आलू दम’ व तीन गरमागरम रोट्या हाणल्या. नंतर ‘नीम का थाना’ला पोचेपर्यंत साडेसहा वाजले होते. मग रिक्षा करून जे. पी. यादव यांच्या घरी गेलो.
माझ्या अपेक्षेपेक्षा पुष्कळ मोठ्ठं घर होतं त्यांचं. म्हणजे भरपूर नातेवाइक एकत्र
राहत होते.
‘जे. पीं.’चे आई-वडीलही होते. सुरुवातीला वडील कन्हैयालाल हेच माझ्याशी बोलले. ‘जे. पीं.’चा मेव्हणा राजेश यादव (मिसेस प्रेम
यांचा भाऊ) हाही तिथंच राहतो. त्यानंही पुष्कळ माहिती दिली. ‘जे. पीं.’ची मुलं अगदी छोटी. थोरला गौरव (पाच
वर्षांचा) फारच गोंडस होता. धाकटी गरिमा तर अवघी पावणेदोन वर्षांची आहे. मला गलबलून
आलं. ‘जे. पीं.’च्या पत्नीशीही नंतर बोललो. काय बोलणार
खरं तर? अवघ्या तिशीच्या या मुलीवर काय प्रसंग
आलाय! त्या आता शिक्षिका म्हणून काम करतात. तिथून परत दिल्लीला
यायला नऊला बस होती. मला तर ते राहाच, म्हणत होते. पण मी नको म्हटलं. मग गरमागरम
(संपूर्ण ‘घी’त माखलेल्या) रोट्या व दाल आणि लोणचं, मिरची असं छान जेवण त्यांनी दिलं. राजेशनं बसमध्ये बसवून दिलं. पहाटे तीनला दिल्लीत
आलो. रिक्षा करून आयएनएसला आलो.
---
रविवार, १ डिसेंबर २००२
------------------------
सकाळी जरा निवांत म्हणजे आठला उठलो.
थोडा वेळ ‘रंगोली’ पाह्यली. पण सारखी झोप येत होती. शेवटी साडेनऊला उठलो. मग आवरलं. आंघोळ केली. दाढी
केली. मग यूएनआयच्या कँटीनला जाऊन उपमा व चहा हा ब्रेकफास्ट करून आलो. त्यापूर्वी नाईकांच्या
घरी फोन केला. कमलेशकुमारींच्या नवऱ्याचा पत्ता दुपारी एकला बागाईतकर ऑफिसात आल्यावर
त्यांच्या मदतीनंच शोधता येईल, असं ते म्हणाले. मग नंतर कोपऱ्यावर
जाऊन ‘एचटी’ आणला. मग रूमवर येऊन तो वाचत बसलो.
नंतर ‘भटकंती’ व ‘आपण यांना हसलात का?’ पाह्यलं. मग वर ऑफिसात गेलो. बागाईतकर
लिफ्टमध्येच भेटले. त्यांनी हा पत्ता मिळविण्यासाठी काही फोन केले. पण रविवार असल्यानं
संबंधित लोक भेटण्यात अडचणी येत होत्या. मग सव्वादोन वाजता बागाईतकर मला घेऊन प्रेस
क्लबच्या रेस्टॉरंटमध्ये गेले. तिथं आम्ही जेवलो. परत ऑफिसला आल्यावर मी 'मल्याळम मनोरमा'च्या ऑफिसमध्ये अजय पणीकर आहे का, ते बघितलं. पण ते ऑफिस बंदच होतं. मग
त्याच्या घरी फोन केला. पण तिथंही कुणी उचलला नाही. शेवटी मी चार वाजता नॅशनल म्युझियम
पाहायला जायचं ठरवलं. मग रिक्षानं तिथं गेलो. दहा रुपये तिकीट होतं. म्युझियम पाचला
बंद होणार होतं. म्हणून खूप घाई झाली. भराभर सगळं पाह्यलं. एवढं काही खास नव्हतं. तिथं
गर्दी कमी का, हे त्यामुळं कळलं. येताना मग ‘जनपथ’वरून चालतच आलो. ऑफिसात आल्यावर पुण्याला
मानेला फोन केला. पेंढारकर साडेसातला आहे, असं त्यानं सांगितलं. मग पीटीआयमध्ये अभिजितला (जोशी) फोन केला. तो नव्हता. पण
त्याचा मित्र सागर कुलकर्णी होता. त्याच्याकडं निरोप ठेवला. रात्री साडेआठपर्यंत बागाईतकरांनी
परत बरेच फोन केले; पण अवधेशकुमारचा पत्ता काही मिळाला
नाही. साडेआठला अभिजित आयएनएसमध्ये आला. मग आम्ही दोघं मीना रेस्टॉरंटमध्ये जाऊन जेवलो.
परत आल्यावर ‘पीटीआय’मध्ये जाऊन शिल्पाला भेटलो. मला अवधेशकुमार यांचा पत्ता हवा असल्याचं
तिलाही सांगितलं. तिनं प्रयत्न करते, असं सांगितलं. पण अद्यापपर्यंत तिचा
फोन आलेला नाही. उद्या बहुतेक त्यांचा फक्त फोन नंबरच मिळेल, असं दिसतंय. उद्या पुण्याला निघायचंय ना!
---
सोमवार, २ डिसेंबर २००२
-------------------------
सकाळी साडेनऊला उठलो. आवरलं. आंघोळ
केली. बॅग भरली. तेवढ्यात नाशिककरांचा फोन आला. मग वर गेलो. त्याआधी यूएनआयच्या कँटीनला
जाऊन उपमा व चहा हा नेहमीचा ब्रेकफास्ट करून आलो. खाली आयएनएसच्या काउंटरला ‘चेक आउट’ करीत असल्याची कल्पना दिली. बिल तयार
करायला सांगितलं. वर गेल्यावर ‘स्टार न्यूज’ पाहत असताना, दिल्लीत आज रिक्षा व टॅक्सीचा संप असल्याचं कळलं. नंतर वरून नाशिककरांचा फोन आल्यावर
तिकडं गेलो. त्यांनी (बऱ्याच लटपटी-खटपटी करून, थेट रेल्वे मंत्रालयात जाऊन कुठल्याशा कोट्यातून) तिकीट कन्फर्म झाल्याचं सांगितलं.
मग मला पुष्कळ रिलॅक्स वाटलं. बागाईतकरांनी पुण्याला त्यांच्या घरी द्यायला पार्सल
ठेवलं होतं. ते घेतलं. मग खाली जाऊन बिल पाहून आलो. ५४४६ रुपये झाले होते. मग वर जाऊन
बॅगा घेऊन ऑफिसमध्ये नेऊन ठेवल्या. नंतर खाली जाऊन पैसे भरून आलो. पावती घेतली. वर
ऑफिसमध्ये येऊन बसलो. बागाईतकर पार्लमेंटमध्ये कमलेशकुमारी यांच्या नवऱ्याचा पत्ता
कळला, तर ऑफिसमध्ये कळवणार होते. पण दीड वाजेपर्यंत त्यांचा
फोन आला नाही. मग नाशिककरांनी प्रेसची प्रायव्हेट टॅक्सी बोलावली. निजामुद्दीन स्टेशनपर्यंत
सोडायला तो दीडशे रुपये घेणार होता. पण इलाज नव्हता. मग नाईक आल्यावर त्यांचा निरोप
घेऊन निघालो. टॅक्सी खाली येऊन थांबली होती. दोन वाजता निजामुद्दीन स्टेशनवर पोचलो.
तिथल्या कँटीनला जाऊन जेवलो. अडीचला गाडी फलाटाला लागली. जागेवर जाऊन बसलो. नंतर तिथं
एक फॅमिली आली. त्यातल्या मुलीची बर्थ पलीकडे वेगळी आली होती. मग आम्ही जागा बदलून
घेतल्या. मी २१ नंबरच्या बर्थवर जाऊन बसलो. समोर एक वयस्कर गृहस्थ होते. ते शिलाँगला
एअर फोर्समध्ये असतात. बेळगावला मुलीकडं चालले होते. नंतर मोगाच्या एका डॉक्टरची (तो
दावणगिरीला पीजी करीत होता...) व दिल्लीतल्या एका भैय्याची (तो कंपनीच्या कामाला सांगलीला
निघाला होता...) ओळख झाली. संध्याकाळी अबर-चबर खाणं झालं. रात्री 'रेल्वे कैटरिंग खानपान सेवा'च्या कृपेनं जेवलो. झाशी सोडल्यावर थोडा वेळ वाचून झोपलो.
---
----------------------
No comments:
Post a Comment